Ο John McEnroe, κορυφαίος αθλητής του τένις για πολλά χρόνια, είχε υποστηρίξει: «το θέμα δεν είναι αν θα απογοητευτείς αλλά το να μπορέσεις να το ξεπεράσεις. Ο πρωταθλητής είναι εκείνος που μπορεί να ξεπερνά την απογοήτευση καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο».

Με τη συγκεκριμένη έκφραση θέλησε να τονίσει τη σημασία του συναισθηματικού ελέγχου του αθλητή τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια ενός αγώνα. Το περιβάλλον του αθλητισμού χαρακτηρίζεται από τη συνθετότητά του και απαιτεί «υψηλού επιπέδου» λειτουργικότητα, τόσο σε σωματικό-φυσικό όσο και σε πνευματικό-ψυχολογικό επίπεδο.

Μια από τις δυσκολίες της διαχείρισης της συναισθηματικής κατάστασης των αθλητών, έγκειται στην ολοκληρωμένη προετοιμασία τους για τον επερχόμενο αγώνα. Ακόμη και αν οι προπονήσεις της εβδομάδας έχουν ολοκληρωθεί στο επιθυμητό επίπεδο, ο αθλητής έχει να «ελέγξει» και την πνευματική-ψυχολογική προετοιμασία του για τον αγώνα. Ο αθλητής προετοιμάζει για τον αγώνα τρία πλάνα. Ένα που αφορά στην φυσιολογική-σωματική λειτουργία, ένα πλάνο τακτικής και ένα πνευματικό πλάνο.

Το πνευματικό πλάνο περιλαμβάνει την καλλιέργεια θετικής πνευματικής στάσης για τον αγώνα (π.χ. είμαι ικανός να κερδίσω), τη δυνατότητα να «επιστρέφει» από αντιξοότητες κατά τη διάρκεια του αγώνα και τον συναισθηματικό έλεγχο.

Σε έναν αγώνα υπάρχουν τέσσερα βασικά συναισθήματα: ο πανικός, το άγχος, η αυτοπεποίθηση και η αλαζονεία/απάθεια, στα οποία ένας αθλητής δύναται να «κινείται». Σχηματικά, ο πανικός και η αλαζονεία/απάθεια τοποθετούνται στα δύο άκρα και το άγχος και η αυτοπεποίθηση στο μέσο της γραμμής.

Πανικός: αναφέρεται σε καταστάσεις όπου οι αθλητές βιώνουν πανικό για τον αγώνα, είτε γιατί ο αντίπαλος είναι πολύ καλός είτε για γιατί είναι πολύ κρίσιμος ο αγώνας και θεωρούν ότι θα κριθούν από το αποτέλεσμά του.

Άγχος: αναφέρεται σε μια κατάσταση ανησυχίας των αθλητών σχετικά με την επάρκεια και την ικανότητά τους για τον αγώνα. Σκέψεις όπως ‘δεν είμαι πολύ σίγουρος για την ικανότητά μου, ο αντίπαλος δείχνει σε καλύτερη κατάσταση κ.ά.’ αποτυπώνουν την ανησυχία στη συγκεκριμένη κατάσταση. Η διαφορά του πανικού με το άγχος είναι το ότι σε κατάσταση πανικού ο αθλητής βιώνει ακραία συναισθήματα και δύσκολα μπορεί να αντιστρέψει την κατάσταση.

Αυτοπεποίθηση: δηλώνει τη σιγουριά και την εμπιστοσύνη για την ικανότητα των αθλητών για τους εαυτούς τους. Συνηθισμένες εκφράσεις αποτελούν τα ‘είμαι πολύ καλά προετοιμασμένος, μπορώ να κερδίσω κ.ά.’.

Αλαζονεία/απάθεια: στο συγκεκριμένο επίπεδο ο αθλητής βιώνει την αίσθηση της σίγουρης και απόλυτης επιτυχίας, χωρίς ωστόσο να παραμένει συγκεντρωμένος στον αγώνα. Θεωρεί ότι το αποτέλεσμα είναι δεδομένα καλό και συμπεριφερόμενος αλαζονικά, ελαττώνει την προσπάθειά του.

Το κοινό σημείο των τεσσάρων συναισθημάτων είναι η μεταβολή της προσπάθειας και κατ΄ επέκταση της ενέργειας που βγάζει ο αθλητής στον αγωνιστικό χώρο. Σε κατάσταση πανικού και αλαζονείας, για διαφορετικούς λόγους για την κάθε κατάσταση, η προσπάθεια μειώνεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Στην κατάσταση του άγχους, η ενέργεια που έχει να βγάλει ο αθλητής είναι χαμηλότερη από το αναμενόμενο, ενώ στην κατάσταση της αυτοπεποίθησης, η προσπάθεια και η ενεργοποίηση βρίσκονται σε ωφέλιμο επίπεδο.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι αθλητές αποδίδουν σε διαφορετικά επίπεδα αυτοπεποίθησης και άγχους, με το ωφέλιμο επίπεδο να βρίσκεται μεταξύ των συναισθημάτων αυτοπεποίθησης και άγχους. Έτσι, είναι σύνηθες κάποιοι αθλητές να αποδίδουν όντες συναισθηματικά κοντά στην αυτοπεποίθηση και κάποιοι άλλοι κοντά στο άγχος.

O Ζαρώτης Iωάννης είναι Ψυχολόγος-Αθλητικός Ψυχολόγος (κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος Ψυχολόγου), απόφοιτος του Προγράμματος Ψυχολογίας του τμήματος Φιλοσοφίας- Παιδαγωγικής- Ψυχολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και απόφοιτος του Φ.Π.Ψ. Ιωαννίνων.

Κατέχει Μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στο πρόγραμμα « Φυσική Αγωγή και Αθλητισμός» του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αθηνών με ειδικότητα «Αθλητική Ψυχολογία» και είναι υποψήφιος Διδάκτωρ του Προγράμματος Ψυχολογίας του ΦΠΨ Αθηνών.  Είναι μέλος τουΣυλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (Σ.Ε.Ψ.), της Ελληνικής Εταιρείας Αθλητικής Ψυχολογίας (ΕΑΨ), της Ευρωπαικής Ομοσπονδίας Αθλητικής Ψυχολογίας (FEPSAC) και  της Διεθνούς Ενώσεως Εφαρμοσμένης Αθλητικής Ψυχολογίας (AASP). www.sportpsychologist.gr